Depo Darm: Panopticon (Ομαδική Έκθεση)

 

4 Οκτωβρίου - 10 Νοεμβρίου @ Depo Darm, ΑΘΗΝΑ

 

    Η προβληματική της επιτήρησης των σύγχρονων κοινωνιών μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών και εφαρμογών αποτελεί τον πυρήνα της έκθεσης Panopticon. Τα έργα που παρουσιάζονται ερευνούν τους τρόπους με τους οποίους οι πολίτες των μετα-κοινωνιών απομονώνονται, εκτίθενται, παρακολουθούνται, επιτηρούνται, πειθαρχούν. Η ιδιωτικότητα του υποκειμένου στην εν λόγω διεργασία αμφισβητείται και καταλύεται –αν μη τι άλλο για λόγους κατανάλωσης και ασφάλειας- και κατά συνέπεια τα όρια μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας ρευστοποιούνται. Θα έλεγε κανείς πως οι «ροϊκές» κοινωνίες της μετα-νεωτερικότητας δομούνται μέσω των νέων μέσων επικοινωνίας στα αδιόρατα θεμέλια της αποδόμησης.

   Στην έκθεση της Depo Darm σε επιμέλεια της Άλκηστης Κοντοπούλου και της Σοφίας Χρυσαφοπούλου συμμετέχουν οκτώ καλλιτέχνες με δεκατέσσερα έργα συνολικά: ο Αντώνης Καπνίσης με δύο μαυρόασπρους τετράγωνους πίνακες από κάρβουνο και ακρυλικά σε χαρτί· ο Βαγγέλης Λιουδάκης με μια κατασκευή επάνω σε μεταλλική βάση, στα ξύλινα εξωτερικά τοιχώματα της οποίας αναγράφονται αποσπάσματα κειμένων του Michel Foucault (από το Επιτήρηση και τιμωρία), ενώ στα εσωτερικά της εγκιβωτίζεται μια μακέτα τετραγωνικής κάτοψης του Panopticon του Jeremy Bentham· ο Δημήτρης Φραγκάκης α) με έναν πίνακα ψηφιακής εκτύπωσης στον οποίο αναπτύσσεται ένα δίκτυο από ξύλινες δοκούς που διαπλέκονται με σύνθετο τρόπο –μια κατασκευή η οποία θυμίζει τρούλο που οδηγεί σε ένα φωτεινό κυκλικό άνοιγμα-οφθαλμό, καθώς επίσης και τα παράδοξα έργα του M. C. Escher- και β) με δύο μικρών διαστάσεων ζωγραφικά έργα· ο Μάριος Φούρναρης α) με έναν πίνακα από χρωματιστά μελάνια, ακρυλικά και χρωματιστά μολύβια, με τον τίτλο Η φυλακή του Bentham, του οποίου η δομή θυμίζει φλίπερ και β) με μια εννοιολογική σύνθεση από πέτρα, μεταλλική βέργα και μαξιλάρι· η Κυριακή Γονή με το βίντεο Eternal U. Inc (πρόκειται για έργο εν εξελίξει) στο οποίο διατυπώνεται το αυτοπαρουσιαστικό λογύδριο ενός τεχνολογικού προϊόντος –ενός τεχνητού εγώ- που επιδιώκει να συνιστά μελλοντικά τον μη θνητό εαυτό του χρήστη· η Ευαγγελία Ραφτοπούλου με το 22:39:19:04, ένα ηχητικό αποτέλεσμα που ξεπηδά μέσα από ένα μικρών διαστάσεων ταχυδρομικό δέμα: αφουγκραζόμαστε ό,τι η συσκευή καταγραφής ήχου συνέλεξε κατά τη διάρκεια της ταχυδρομικής της αποστολής εντός του εν λόγω δέματος, το οποίο είχε ως αποστολέα και ταυτόχρονα ως παραλήπτη την ίδια την καλλιτέχνη (πρόκειται για παραλλαγή μιας ιδέας του Robert Morris)· ο Νίκος Χατζηκωνσταντής α) με μια ξύλινη κατασκευή που με την τοποθέτησή της θυμίζει πολεοδομική κάτοψη και η οποία λειτουργεί ως QR code που δύναται να αποκωδικοποιηθεί από τους επισκέπτες της έκθεσης, καθώς επίσης και β) με μια ψηφιακή εικόνα με δύο αυτονομημένες παλάμες, στους δείκτες των οποίων ξεφυτρώνουν μάτια και οι οποίες παλάμες μοιάζουν να πλαισιώνονται από πυκνά μεταλλικά πλέγματα που θυμίζουν εργατικές κατοικίες (η εικόνα αντλεί από φωτομοντάζ του Herbert Bayer)· ο Ηλίας Βασιλός με το Penetration, έναν τετραγωνικό καμβά με λάδια, στον οποίο απεικονίζεται η μαγνητική τομογραφία ενός ανθρώπινου εγκεφάλου, επάνω στον οποίο επικάθονται έντονου χρώματος ορθογώνιες κουκίδες που παραπέμπουν σε pixels.

      Τα κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά μεταξύ των έργων περιγράφονται με λέξεις και φράσεις όπως: πλέγμα, δίκτυο, αναδίπλωση, κάτοπτρο, σχετική συμμετρία, σχετική ομοιομορφία, τάξη. Παρά τους αναγνωρίσιμους κοινούς τόπους, το καθένα από τα έργα μάς προμηθεύει με μια ξεχωριστή υφή του πανοπτισμού. Ως αποτέλεσμα, η αλληλεπίδρασή τους καταφέρνει να θέτει ενώπιόν μας μια -κατά το μέτρο του εφικτού- πλήρη «εικόνα» της κρίσιμης προβληματικής. Ας διατυπώσουμε ορισμένες σκέψεις για δύο από τα έργα.

Αντώνης Καπνίσης, The observator, Κάρβουνο και ακρυλικά σε χαρτί, 152 x 170 cm, 2011, Πηγή: http://depodarm.com/content/2-exhibitions/17-group-show-panopticon/antonis-kapnisis-the-observator-152-x-170-cm-2011.png

 

Στο The Observator του Αντώνη Καπνίση το βλέμμα μας εισάγεται σε έναν σκηνικό χώρο μαύρων και λευκών τόνων από κάρβουνο και ακρυλικό. Οι τρεις γεωμετρικές φόρμες που αναπτύσσονται κατά τον κατακόρυφο άξονα συνιστούν πρισματικές κατασκευές ορθολογικής έμπνευσης. Αποτελούνται από ευθύγραμμα τμήματα που συναρμολογούν τρισδιάστατα πλέγματα, ζωγραφικά στοιχεία που σε γενικές γραμμές παραπέμπουν στην αναγεννησιακή προοπτική και ανάπτυξη του χώρου. Ωστόσο, εντός της διάφανης κεντρικής γεωμετρικής κατασκευής διακρίνονται ανθρώπινα πρόσωπα που ασφυκτιούν. Τα χαρακτηριστικά τους παρουσιάζονται αλλοιωμένα και τα πρόσωπα δείχνουν εγκλωβισμένα. Η ένταση στην οποία τα πρόσωπα βρίσκονται υπαινίσσεται πνιγμό: είναι σαν να περιβάλλονται από μια διάφανη ζελατινοειδή μεμβράνη και να αδυνατούν να αναπνεύσουν. Η νεφοειδής λευκή ροή που οδηγεί το βλέμμα στη συγκεκριμένη ανθρώπινη κατάσταση φαίνεται να έλκει την καταγωγή της από τη ρομαντική εικονοποιητική παράδοση και επιτείνει την ταραχή. Στην εν λόγω διαλεκτική –ορθολογισμού και ρομαντισμού- παρεισφρέει μια ακόμη διάφανη επιφάνεια: το τζάμι του πίνακα, το οποίο –σε συνεργασία με το μαύρο του κάρβουνου- επιστρέφει στον θεατή με τρόπο κατοπτρικό την ίδια του τη μορφή. Το έργο, με άλλα λόγια, λειτουργεί σαν «δισυπόστατος» καθρέφτης και ο παρατηρητής προβάλλεται εντός του έργου με σύνθετο τρόπο.

Μάριος Φούρναρης, Χωρίς τίτλο, Ύφασμα/πόλυεστέρας/σίδερο/πέτρα/σχοινί, 85 x 40 x 15 cm, 2017, Πηγή: http://depodarm.com/content/2-exhibitions/17-group-show-panopticon/2c-83cm-x-40cm-x-15cm-2c-2c-2c.2c-2c-2017.jpg

 

Στην Χωρίς τίτλο εννοιολογική σύνθεση του Μάριου Φούρναρη βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την πλέξη τριών υλικών στοιχείων: κυβοειδής πέτρα, μεταλλική βέργα και μαξιλάρι από ύφασμα και πολυεστέρα. Τα υλικά συνδέονται μέσω ενός σχοινιού και τοποθετούνται κατακόρυφα στον τοίχο. Είμαστε μάρτυρες του ακόλουθου επεισοδίου: το βάρος της πέτρας ωθεί τη μεταλλική βέργα με την οποία έρχεται σε επαφή προς το μαξιλάρι και τα δύο υλικά μαζί βυθίζονται μέσα του. Μοιραία, το μαλακότερο από τα τρία υλικά παραμορφώνεται και αναδιπλώνεται: μοιάζει να ανταποκρίνεται αγκαλιάζοντας τα δύο άλλα στοιχεία που του ασκούν φορτία. Ωστόσο, η εν λόγω περιγραφή θα ήταν φυσιολογική στην περίπτωση που το μαξιλάρι ήταν τοποθετημένο οριζοντίως και τα δύο άλλα υλικά αναπαύονταν επάνω του. Τώρα, όμως, με τη συγκεκριμένη τοποθέτηση το άνυσμα του βάρους των δύο ισχυρών υλικών κατευθύνεται απευθείας προς το έδαφος, χωρίς να διέρχεται μέσα από την επιφάνεια του μαξιλαριού. Συνεπώς, η αναπαριστώμενη πίεση των δύο υλικών προς το μαξιλάρι αντιβαίνει στις αρχές της νευτώνιας φυσικής. Επομένως, η βύθιση που συμβαίνει δε θα πρέπει να εκλαμβάνεται μοιρολατρικά και να αποδίδεται σε φυσικά φαινόμενα και δεδομένα. Αντιθέτως, ως κρίσιμος παράγοντας θα πρέπει να αναγνωριστεί και να καταδειχτεί το σχοινί, δηλαδή το μέσο σύνδεσης. Αν υποθέσουμε πως α) η μεταλλική βέργα στέκει όρθια εκπροσωπώντας τη λειτουργία των κατακόρυφων περιοριστικών φραγμών –βλ. κάγκελα- ενόσω β) το μαξιλάρι υποδηλώνει το εύπλαστο της ανθρώπινης συμπεριφοράς -μιας συμπεριφοράς που προσαρμόζεται καταλλήλως στις κοινωνικές πιέσεις που δέχεται, τότε στο έργο του Φούρναρη αντικρύζουμε έναν υπό περιορισμό άνθρωπο κατά τη διάρκεια ενσωμάτωσης της διαδικασίας επιτήρησης. Σε αυτήν την περίπτωση, τι θα μπορούσε να εκπροσωπεί η πέτρα και τι το σχοινί; Ακόμη περισσότερο, όμως, μας κεντρίζει ο ακόλουθος υπαινιγμός: καθώς η ενσωμάτωση ως έννοια εμπεριέχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές πτυχές, απομένει στον καθέναν από εμάς να εξετάσει υπό ποίους όρους η κρίσιμη αυτή διαδικασία συμβαίνει στις μέρες μας.  

 

Η έκθεση ξεκίνησε στις 5 Οκτωβρίου και διαρκεί μέχρι τις 15 Νοεμβρίου 2017.

 

Ημέρες & ώρες λειτουργίας:

 

Τρίτη 11:00-14:30

 

Τετάρτη-Παρασκευή 11:00-14:30 & 17:30-20:00

 

Σάββατο 11:30-14:30.

 

Depo Darm, Ηρώων Σκοπευτηρίου 54-56, Καισαριανή

 

Τηλ. 210 7601177.

 

Η είσοδος είναι ελεύθερη

 

Γιάννης Καραδήμας - Mεταπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Θεωρίας & Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών